Wat is steenmeel?
Foto: Bosgroepen
Steenmeel is een natuurproduct
Steenmeel is gemalen steen. In principe kun je elk type steen vermalen tot steenmeel. Maar in de praktijk gaat het meestal om basalt, een vulkanisch gesteente dat silicaat bevat.
Basalt is rijk aan mineralen. Het is daarmee een goede toevoeging voor arme droge zandbodems. Zoals de Veluwe en grote delen van Brabant en Oost-Nederland.
Als je basalt tot een grof poeder maalt, geeft het zijn mineralen gedurende een aantal jaren geleidelijk af. En blijven er kleideeltjes over die helpen om vocht vast te houden in de bodem.
Foto: Mark Robinson, via Wikimedia
Steenmeel wordt al lang gebruikt in de landbouw
In de landbouw wordt veel gebruik gemaakt van gemalen basalt. In tuincentra kun je het ook kopen, daar heet het vaak lavameel. Bekende merken zijn Eifelgold, Soilfeed en Actimin.
Steenmeel wordt gebruikt om mineralen toe te voegen die planten niet zelf uit de lucht of de bodem kunnen halen. Zoals calcium, magnesium, kalium en fosfor.
In de biologische landbouw is kunstmest verboden, maar steenmeel is toegestaan, omdat het een natuurlijk product is dat een gezond bodemleven bevordert.
Van dierlijke mest en kunstmest raakt de bosbodem uit balans. Steenmeel heeft dit effect niet, omdat het heel langzaam vrijkomt.
Foto: Bosgroepen
Steenmeel wordt ook gebruikt in de bosbouw
In de bosbouw is inmiddels ook aardig wat ervaring met steenmeel strooien. De Bosgroep zet hierover de feiten op een rij.
In Duitsland wordt kalkhoudend steenmeel op grotere schaal ingezet tegen verzuring door stikstof.
Maar steenmeel is prijzig. En het verdient zich pas na decennia terug (in meer en beter hout). Daarom is het voor boseigenaren meestal niet rendabel.
Bronnen en achtergronden
Afbeelding van Freepik.com
Alle bodem is gemalen steen
De bodems waar bomen en planten op groeien bestaan uit mengsels van zand, leem en klei: korreltjes steen die door de natuur klein zijn geslepen. Die korrels bevatten restjes van allerlei verschillende mineralen.
Sommige mineralen uit steen zijn essentieel voor planten en andere kunnen juist giftig zijn. Schimmels in de bodem zijn continu bezig om de gezonde mineralen los te weken en de giftige mineralen juist vast te binden.
Door steenmeel te strooien bootsen we deze twee natuurlijke processen na, in versneld tempo. De kunst is om het op een manier te doen die het bodemleven niet uit balans brengt, maar juist versterkt.
Afbeelding: Henry Teng via Eos.com
Hoe stenen het afleggen tegen schimmels
Bodemschimmels zijn belangrijke spelers in de verwering van gesteente en dus ook van steenmeel. Omgekeerd zijn sommige schimmels in staat om giftige elementen onschadelijk te maken of om planten er tegen te beschermen.
De rol van schimmels in verwering wordt nog volop onderzocht. Bekend is dat schimmels met chemische middelen en fysieke kracht gezonde mineralen uit gesteente kunnen losmaken.
Zonder de actieve rol van schimmels zou steen nog steeds verweren, maar veer langzamer. Vermoedelijk zou er dan op de aarde als geheel veel minder verwering plaatsvinden.
Afbeelding: zandverstuiving bij Kootwijkerzand (Veluwe), gevolg van eeuwenlange overbegrazing
Bosgrond is vaak uitgeputte bodem
De meeste bossen in Nederland staan op bodems die arm zijn aan mineralen: niet van nature, maar door toedoen van de mens. De nutriënten zijn er sinds de Middeleeuwen langzaam uit gespoeld door teveel houtkap en door overbegrazing.
Vanaf 1900 zijn veel van deze arme gronden herbebost. De opbouw van nutriënten kon weer beginnen; bomen creëren immers een thuis voor bodemschimmels, die nieuwe nutriënten losmaken uit het zand.
Dit effect wordt echter verzwakt als het bos wordt beheerd met kaalkap en verzurende boomsoorten. En dat wordt verergerd door zure regen en stikstof. Steenmeel kan dit voor een deel corrigeren.
Meer over uitgeputte bosbodems
Afbeelding: woekerende braam bij natuurgebied Meinweg. Foto: Jan-Paul Kuit
Steenmeel gaat stikstofschade tegen
De Nederlandse natuur heeft te maken met een overschot aan stikstof. Jarenlange ophoping van stikstof in bodems zorgt voor schade aan de natuur. Steenmeel kan helpen om die schade te neutraliseren of in elk geval verminderen.
Het meest zichtbare effect van steenmeel op natuur is dat sommige soorten het beter of slechter gaan doen: woekerende bramen en stervende eiken. Dit effect komt veel in het nieuws omdat het makkelijk is aan te wijzen.
Een ander effect is het weglekken van voedingsstoffen uit de bosbodem. Dit effect van stikstof is veel minder zichtbaar, maar economisch veel schadelijker. Steenmeel voegt mineralen toe waar stikstof zich aan kan binden, zodat er uit de bodem minder mineralen weglekken.